Cenevre, 12 Aralık 2023 – BM üyesi Devletlerin büyük bir çoğunluğu interseks bireylerin bedensel bütünlük ve özerklik haklarını korumak için henüz yeterli yasal girişimde bulunmadı. ILGA World bugün yaptığı açıklamada, yine de olumlu gelişmelerin yaşandığını belirtti.

Örgüt, cinsiyet özelliklerinde farklılıklarla doğan kişilere yönelik yasal korumalar konusunda çığır açan küresel bir araştırma olan İnterseks Yasal Haritalama Raporu’nun ilk baskısını yayınladı. Yayında, 193 BM üyesi devletin her birinin interseks bireylerin insan haklarının korunması konusunda ne durumda olduğuna dair genel bir bakış, yasal gelişmelerin yaşandığı 34 ülkenin profilleri ve interseks konularının uluslararası insan hakları hukukunda nasıl ele alındığına dair bir analiz yer alıyor. Buna ek olarak, interseks aktivistlerle yapılan röportajlar, onların savunuculuk çalışmalarına benzersiz bir bakış açısı sağlıyor.

İnterseks bireyler, cinsiyet özelliklerinde (cinsel organlar, üreme organları, hormonal ve kromozomal kalıplar gibi) erkek veya kadın bedenlerinin basmakalıp tanımlarından daha çeşitli varyasyonlarla doğarlar. Küresel nüfusun %1,7’si bu özelliklerle doğuyor; ancak bedenleri farklı olarak görüldüğü için interseks çocuklar ve yetişkinler genellikle damgalanıyor, tıbbi ortamlar da dahil olmak üzere zararlı uygulamalara maruz kalıyor ve ayrımcılığa uğruyor.

ILGA World İnterseks Komitesi Başkanı Crystal Hendricks, “Temmuz 2023 itibariyle, sadece altı BM üyesi devlet, özgür, önceden ve tam olarak bilgilendirilmiş rızaları olmadan interseks çocukların cinsiyet özelliklerini değiştiren gereksiz tıbbi tedavileri, ameliyatları ve diğer müdahaleleri yasaklayan yasaları kabul etti” dedi. “Bu çarpıcı yasal koruma eksikliği, interseks toplumunun ve uluslararası insan hakları organlarının oybirliğiyle, sistematik ve acil çağrılarına rağmen hala bir gerçektir. Yine de, mevcut olumlu eğilimler bize umut için nedenler veriyor.”

ILGA World’ün İnterseks Yasal Haritalama Raporu, son on beş yılda interseks bireylerin durumunu iyileştirmek için ortaya çıkan yasal gelişmelerde nasıl hızlı bir artış yaşandığını belgeliyor. Temmuz 2023 itibariyle, yedi BM üye devleti cinsiyet özellikleri temelinde ayrımcılığı yasaklayan ulusal mevzuatı yürürlüğe koydu; beş devlet aynı temelde işlenen suçlar için sorumluluğa ilişkin yasal hükümleri kabul etmiş ve yedi tanesi de interseks bireylerin insan haklarından eşit şekilde yararlanmalarını iyileştirmeyi amaçlayan diğer yasal normları uygulamaya koymuş durumda. Buna ek olarak, interseks topluluğunun ihtiyaçlarını karşılamayı amaçlayan ulusal ve bölgesel yasal gelişmelerin sayısı da giderek artıyor.

İnterseks Yasal Haritalama Raporu’nun eş yazarı Ilia Savelev, “Uluslararası insan hakları hukuku da kendi rolünü oynuyor” diye ekledi. “2009’dan bu yana, hükümetler arası kuruluşların tepkileri kararsız önerilerden, interseks çocuklara yönelik rıza dışı tıbbi müdahalelerin yasal olarak yasaklanması ve hesap verebilirliğin sağlanması için acil ve kendinden emin çağrılara dönüştü.”

Örneğin, Ekim 2023’teki son Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi sırasında Finlandiya, Şili, Güney Afrika ve Avustralya, dünyanın tüm bölgelerinden gelen 56 Devletten oluşan bir gruba “cinsiyet özelliklerine dayalı şiddet, zararlı uygulamalar ve ayrımcılıkla mücadele çabalarını artırma” çağrısında bulundu. Aynı vesileyle, sivil toplum örgütleri, konuyla ilgili resmi bir Birleşmiş Milletler raporuna yol açabilecek bir BM kararı çağrısında bulundu. Bu mutlak bir ilk olacak ve devletlerin artık görmezden gelemeyeceği bir şekilde interseks sorunlarına ilişkin farkındalığı artıracak.

Sivil toplum gerçekten de interseks bireylerin insan haklarının ilerletilmesinde temel bir rol oynadı. ILGA World Eş Sekreterleri Luz Elena Aranda ve Tuisina Ymania Brown, “Bu yıllar boyunca elde edilen tüm ilerlemeler, aktivistlerin durmak bilmeyen çalışmalarının bir kanıtıdır” dedi. “Aktivistler uzun zamandır interseks bireylerin bedensel bütünlük, özerklik ve kendi kaderini tayin etme haklarına yönelik ihlalleri kınamaktadır. Ancak bu sorunların sadece interseks bireylerin karşılaştığı sorunlar olmadığını biliyoruz: bu sorunlar farklı ölçülerde toplumsal cinsiyet eşitliği ve cinselliğin yanı sıra engellilik, cinsel sağlık ve üreme sağlığı ve hakları veya seks işçiliği söz konusu olduğunda da son derece önemlidir. Bedenlerin denetlenmesinin daha geniş hak karşıtı gündemin temel unsurlarından biri haline geldiği bir dönemde, hareketler arası dayanışma hiç bu kadar önemli olmamıştı. Interseks Yasal Haritalama Raporu gibi araçların sadece interseks topluluğu için değil, hepimiz için ilerleme ve değişimin devam etmesini sağlayacağını umuyoruz.”

Temel rakamlar (Temmuz 2023 itibariyle)

Burada ve raporda listelenen veriler Temmuz 2023 itibariyle durumu ifade etmektedir. İnterseks çocuklara yönelik müdahaleleri kısıtlayan yasal çerçeveler hakkında daha fazla güncelleme için https://database.ilga.org/interventions-intersex-minors adresindeki ILGA Dünya Veri Tabanını ziyaret edin.

6 BM üye devletinde, interseks çocukların özgür, önceden ve tam olarak bilgilendirilmiş rızaları olmaksızın cinsiyet özelliklerini değiştirmeye yönelik gereksiz tıbbi müdahaleleri yasaklayan yasalar bulunmaktadır:

Almanya, Yunanistan, İzlanda, Malta, Portekiz ve İspanya.  Sadece iki BM Üye Devleti – Yunanistan ve Malta – bu yasakların ihlali için özel yaptırımlar getirmiştir.

181 (%94) BM Üye Devleti interseks bireylerin bedensel bütünlük ve özerklik haklarını korumak için henüz yeterli yasal girişimde bulunmamıştır.

7 BM üyesi devlet, cinsiyet özellikleri temelinde ayrımcılığı yasaklayan ulusal mevzuatı yürürlüğe koymuştur: Arnavutluk, Bosna Hersek, Danimarka, Malta, Portekiz, İspanya ve Sırbistan.

8 BM üye ülkesi interseks bireyleri diğer gerekçelerle ayrımcılığa karşı korumayı amaçlayan yasaları kabul etti: Avustralya, Belçika, Finlandiya, Hindistan, Karadağ, Hollanda ve Güney Afrika.

5 BM üyesi devlet, cinsiyet özelliklerine dayalı olarak işlenen suçlar için sorumluluğa ilişkin yasal hükümler kabul etmiştir: Danimarka, Yunanistan, İzlanda, İspanya ve Malta.

7 BM üyesi devlet interseks bireylerin insan haklarından eşit şekilde yararlanmalarını iyileştirmeyi amaçlayan başka yasal normlar getirmiştir: Andorra, Şili, Kosta Rika, Yunanistan, İzlanda, Kenya ve Amerika Birleşik Devletleri.

ILGA World, Avustralya, Hindistan, Meksika, Filipinler, İspanya, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri’nde interseks bireylerin bedensel bütünlük ve insan haklarından eşit yararlanma haklarına ilişkin hükümler içeren yerel yasa ve yönetmelikleri tespit etmiştir.