27 Nisan 2013 Cumartesi saat 16.00’da Lambdaistanbul’da gerçekleştirilen “İnterseks: Silahlı ve Tehlikeli” başlıklı toplantı tıp camiası dışında Türkiye’de Türkçe gerçekleştirilen interseks konulu ilk etkinlik oldu. 2011 Onur Haftası’nda Arjantinli trans aktivist Mauro Cabral’ın interseks ve tabu üzerine yaptığı sunumdan beri Türkiye LGBT hareketi ilk kez interseks konulu bir toplantıya ev sahipliği yaptı. İnterseks aktivistleri Evrim Bal ve Belgin İnan’ın hazırladıkları toplantıda konuşmayı Belgin İnan gerçekleştirdi. Toplantıda interseks üzerine fikir yürütmelerin yanı sıra interseks ve lgbt hareketlerinin hangi noktalardan işbirliği içerisine girebileceği sorgulandı ve Türkiye LGBT hareketinin interseksin “İ”sini de sahiplenmesinin vakti geldiği üzerinde hemfikir kalındı. Lambda gönüllüleri bundan sonra LGBTİ kısaltmasını kullanmaya dikkat edeceklerini, bunda geç bile kalındığını dile getirdi.

“Hermafrodit” değil “İnterseks”

Pek çok lgbt bireyin ilgiyle takip ettiği konuşmaya interseksin tıp, toplum ve queer hareket açılarından farklı tanımlarını yaparak başlayan Belgin İnan öncelikle halk arasında daha yaygın bilinen hermafrodit ifadesinin neden interseks aktivizminde terk edildiğini açıkladı. “Biyolojide eril ve dişil üreme organları serisinin ikisine de sahip (salyangoz ve solucan gibi) organizmalara hermafrodit denir. Bu bağlamda insanlar “hermafrodit” değildir.” diyen İnan sözlerini şöyle sürdürdü: “Fakat doktorlar interseks durumlarla doğan kişilere hala hermafrodit diyebilmektedir çünkü interseks bedenler doktorun tanımladığı “normal” kadın ve erkek bedenine uymaz. Hermafrodit kelimesinin yanlış yönlendirdiğini, mitleştirdiğini ve damgaladığını düşünüyoruz. Bazı interseks aktivistleri bu terimi tekrar talep edip kullansalar da genel olarak interseks bireyleri işaret etmek için uygun değildir. İşin özü, salyangozlar hermafrodittir insanlar değil. Doğadaki hermafrodit türlerin insanlardan önemli farkı şudur; hermafrodit türlerin bireylerinin çoğunluğu birden fazla cinsiyet taşır yani türün tamamına yakını hermafrodittir, o türün karakteristiği budur ancak insanlarda interseks durumu diğer iki cinsiyet kromozomunun yanı sıra var olan bir durumdur, insan türünün tamamını tanımlayan bir durum değildir. İnterseksüel kelimesi yerine de çoğunlukla interseks bireyler veya interseks durumları/deneyimleri olan bireyler tanımlarını kullanmayı tercih ediyoruz.”

İnterseks şemsiyesi altındaki farklı durumlar

İnan daha sonra birbiriyle doğrudan bağlantısı olmayan çok çeşitli biyolojik durumların hepsine birden “interseks” denildiğini aktararak en yaygın interseks kategorileri hakkında bilgi verdi. İnterseks durumların fiziki, genetik ve kromozomal olarak üç ana başlıkta ortaya çıktığını aktaran İnan, fiziki gruptaki en yaygın durumun Ovotestis olduğunu, dişi ve erkek üreme organlarının işlevsel şekilde geliştiği bu grubun interseksler içinde çocuk yapabilen tek grup olduğunu söyledi. Genetik grupta en çok Androjen İnsensitivite Sendromu’nun görüldüğünü aktaran İnan bu durumdaki bireylerin ise hücrelerdeki testosteronu algılayacak reseptörlerdeki sorun nedeniyle anne karnında dişi görünümünde geliştiklerini ancak xy yani erkek kromozomuna sahip olduklarına dikkat çekti. Bir diğer grubun ise kromozomal interseks durumları olduğunu söyleyen İnan, bu grupta XY/XO Turner ve Klinefelter sendromlarının yer aldığını aktararak “Bir birey hücrelerinin bazılarında belli bir karyotip, bazılarında başka bir karyotip taşıdığında bu durum mozaik karyotip olarak sınıflandırılır. Örneğin, kişinin 45,X/46,XX karyotip olduğu söylendiğinde bu kişinin bazı hücrelerinde 46,X karyotip, bazı hücrelerinde 46,XX karyotip taşıdığı anlamına gelir. Mozaisizm embriyonun erken dönemlerinde hücrelerin yanlış bölünmesinden kaynaklanır. Örneğin Mozaik Turner sendromlu bir kişi XO karyotipli bazı hücreler taşıyabilir (tipik Turner sendrom karyotipi) bunun yanı sıra XX karyotipinde (tipik dişi karyotipi) bazı hücreler de taşıyabilir, bazı durumlarda diğer karyotip XY de olabilir. Mozaisizm ayrıca daha yumuşak biçimlerde 46/47 XY/XXy mozaik olarak adlandırılan Klinefelter Sendromunda da görülür. Bu durumda, XY hücreler 46 kromozom taşıyacaktır (tipik kromozom sayısı) ve XXY hücreler 47 kromozom taşıyacaktır.” diye konuştu.

“Mitoloji değil gerçeğiz”

İnsanların kafalarındaki hem penisi hem vajinası olan mitolojik hermafrodit algısının yanlış olduğunu vurgulayan İnan, cinsiyetin ve genital organların pek çok biçimlerde vuku bulabildiğine, doğadaki bu çeşitliliğin ne yazık ki insan toplumunda yeterince algılanamadığına işaret etti. Cinsiyet kimliklerinin ve cinsel organların ikili sisteme sığmadığını söyleyen İnan, “Sabit bir interseks tanımını olmamasından ve interseks durumlarla doğan çocukların etrafındaki yalan ve gizlilikten dolayı bu durumla doğan tam olarak kaç çocuk olduğunu kimse bilmiyor. Bununla birlikte ABD’de 2000 çocuktan biri veya günde 5 çocuğun görünür interseks durumla doğduğu, erken (ve çoğunlukla yanlış yönlendirmeyle) müdahalelere maruz kaldığı tahmin ediliyor. Türkiye’de bu rakamların ABD ortalamasının da üzerinde olabileceğini düşünüyoruz ancak istatistiki veri yok.” dedi. İnan interseksin tarihteki ve çeşitli kültürlerdeki yansımalarına da değinerek tarihin pek çok noktasında interseksin bugünkünden daha rahat konuşulabildiğine, geçmişte İslam alimlerinin konuyu yok saymayarak intersekslerin ibadet ve yaşam pratikleri hakkında saptamalar yaptıklarını hatırlattı ve intersekslere uygulanan kozmetik amaçlı cerrahi operasyonların 1960’larda başladığını, bunun öncesindeki interseks vakaların hikayelerinin gayet pozitif olduğunu gördüklerini aktardı ve patolojize edilmenin tıbbileştirmeyle eş zamanlı başladığını belirtti.

Kaç cinsiyet var?

“Beş cinsiyet” kavramı ve Anne Fausto-Sterling’in 1993’te yayımlanan “beş cinsiyet: kadın ve erkek neden yeterli değil” adlı makalesi üzerine de konuşulan toplantıda, toplantının katılımcılarından aynı zamanda söz konusu makaleyle ilgili bir çeviriyi gerçekleştirmiş olan Öner Ceylan, Fausto-Sterling2in 2000’de yazdığı Sexing the Body kitabında bu kategorileri “artık savunmadığını” belirttiğini hatırlatarak yine de makalenin ikili cinsiyet sistemine balta vurmasından dolayı halâ değerli bulduğunu söyledi. Ceylan, artık beş cinsiyete indirgemenin de yanlış bulunduğunu, cinsiyetin her birey için ayrı bir ifade biçimi olabileceğinin giderek kabul gördüğünü belirtti. Cinsiyet kavramı üzerine Ceylan’ın sözlerini onaylayarak üçüncü cinsiyet meselesine de değinen Belgin İnan ise, “İnterseks olmayan birçok birey gibi bazı interseks bireyler de kendilerini kadın veya erkek olarak tanımlar, bazıları ise bu ikisinden birine dahil olmak istemeyebilir ancak üçüncü cinsiyet kategorisinin interseksler için damgalayıcı ve kısıtlayıcı olacağını düşünüyorum. Bazı ülkelerde bu konuda resmi adımlar atıldı, pasaportlarda, kimliklerde 3. cinsiyet seçeneği konması tartışıldı ama bizce en doğrusu tüm kimlik belgelerinden cinsiyetin kaldırılmasıdır. Ülkemizde pembe ve mavi diye çok keskin bi şekilde ikiye bölünmüş bir resmi cinsiyet tanımı var.” diye konuştu. Bunun üzerine toplantıdaki katılımcılarla birlikte gelecekte lgbti aktivistlerce kimliklerdeki renklerin ve cinsiyet alanlarının kaldırılması için toplu bir başvuru eylemi yapma olanağı üzerine konuşuldu. Söz konusu eylem interseks hareketinin orta vadedeki hedeflerinden birisi olarak belirlendi.

İnterseks hareketinin geleceği

Lgbt camiada intersekslerle ilgili önyargıların, cinsel yönelim kategorilerinin intersekslerin özel yaşamlarını tanımlamaya ne kadar faydalı olup olmadığının da tartışıldığı toplantıda ayrıca interseks bireylerin tıp hizmetlerinde yaşadıkları sorunlar ve çocukluk ya da ergenlik döneminde maruz kalınan izinsiz, zorunlu ameliyatlar tartışıldı. Acil tıbbi durumlar haricinde kozmetik amaçlı yapılan genital organ ameliyatlarının interseks çocukların ruhunda derin yaralar açtığının altını çizen İnan, bu ameliyatların bir an önce durdurulması gerektiğini söyledi. 10 – 15 yıl öncesine göre doktorların bu konuda biraz daha bilinçli olduğuna, ailelerden daha sonra gelen şikayet ve davaların da buna yardım ettiğine değinen İnan, yine de bu izinsiz cerrahi müdahalelerin tüm sağlık kurumlarında tamamen sona ermediğini bildiklerini söyledi. İnan, interseks hareketinin en önemli iki mücadele alanını şöyle özetledi: “Önceliğimiz tıptaki uygulamaları dönüştürmek, zorunlu, izinsiz, istenmeyen ameliyatları durdurmak ve interseks çocuklar ve aileleri için danışabilecekleri, dayanışabilecekleri yeterlilikte bir örgütlenme meydana getirmek, bu örgütlenmeyi tıp yetkililerine kaptırmaya da niyetimiz yok. Bu noktada mücadelenin ikinci alanı ve LGBT hareketi ile işbirliği devreye giriyor: Toplumsal cinsiyetle mücadele. İnterseksin tıbbileştirilmesini, patolojize edilmesini engellemek için LGBT hareketinin ikili cinsiyet sisteminde açtığı o deliğe, üçüncü zemine ihtiyacımız var. O üçüncü zemin güçlendikçe interseksler de toplumsal cinsiyet klişeleriyle yaşadıkları sorunları aşabilecek ve interseks tıbbi bir mesele olmaktan çıkacak.”

Şu an Türkiye’de bağımsız bir interseks örgütlenmesi için erken olduğunu, sayıca aktivist interseks bireyler çoğalana kadar diğer LGBT örgütler bünyesinde faaliyet göstererek mücadele zeminini güçlendirmek istediklerini söyleyen İnan, bu bağlamda toplantı sonunda konuyla ilgili Lambda bünyesindeki etkinliklerin bundan sonra da devam edeceği haberini verdi. İnan, konuyla ilgili film gösterimleri, paneller ve bilgilendirici broşürler hazırlayabileceklerini açıkladı.

“İnterseks aktivist gruplarında gönüllü çalışmak yanında arkadaşlarınıza, ailenize interseks hareketinden bahsederek de yardım edebilirsiniz.” diyen İnan sözlerini şöyle tamamladı: “Daha fazla insan bizim farkımızda olursa interseks bebeği olan birinin veya interseks bebeği olan birini tanıyan kişilerin ameliyatlara karşı sessiz kalmama veya ameliyat ettirmeme ihtimali de daha fazla olabilir. Şu an için yolun çok başındayız ama umutluyuz, bir kaç yıl önce bu kadarını dahi hayal edemiyorduk. Onur yürüyüşünde pankartlar hazırlayıp yürüdük, blog açtık, sosyal medyada sayfa açtık, insanlara ulaştık, birbirimizi bulduk, harekete katılan kişi sayısı daha da artacak. http://www.intersexualshalala.wordpress.com ve http://www.facebook.com/interseksturkiyesayfalarından bize ulaşabilirsiniz.”